حکمت دینی و یونان زدگی در عالم اسلامی از آغاز تا عصر ابن خلدون

روایت ستیز حکمت دینی با یونان زدگی در تاریخ علوم اسلامی تا عصر ابن خلدون که مقارن ایلغار مغول و آغاز عصر دوم غیبت در تمدن اسلامی است، بیان شمه ای است از دوگانگی فکر و سیر و سلوک روح در جهان اسلامی. این دوگانگی، در جدال فکری درونی و مکتفی بذات تجلیات حقیقت محمدی (ص) که پرتو آن در وحی انبیاء و الهام اولیاء متجلی شده بود، با فکر بیرونی و مکتفی بذات حقیقت متافیزیک یونانی که گه گاه باطن نیست انگار (Nihilism) خود را ترک کرده و چون قالبی بی جان از پرتو وحی محمدی برخوردار می شد، اما هنگامی که به روح ظلمانی خود بازمی گشت به انکار حقیقت محمدی می پرداخت، آشکار می گردید. این ماجرا پس از خاموشی نزاع کهن عقل و وحی، گرچه در عالم اسلامی مجددا به طور جدی سر بر نیاورد اما بارقه ها و جرقه هایی از جدال نویی که در عالم غرب به ظهور رسیده بود در تفکر منورالفکری معاصر به پیدایی آمد و تاریخ دینی ما را کم و بیش مستور ساخت تا آن که تحولی نو در دوران اخیر جهان یونان زده و منورالفکری مدرن را بیش از پیش متزلزل کرد. مونتگمری وات می گوید: فرهنگ اروپایی چونان جلوه ای از روح یونانی به مثابه سومین موج یونان زدگی، عالم اسلامی را در دوران پس از رنسانس در نوردید. این موج در آغاز عکس العملی جدی به وجود نیاورد. بیشتر عکس العمل های فکری ـ نه سیاسی ـ در تاریخ جدید در مقام توجیه و تطبیق اسلام با روح یونانی فرهنگ غرب بود چنان چه همه علوم و معارف کهن اسلامی مورد تردید و شک و شبهه قرار گرفت و علم و عقل جدید به مثابه محک و قسطاس و معرفت و علم به میان آمد. در حالی که در غرب متفکرانی استثنایی آغاز به تشکیک در ذات فرهنگ نیست انگارانه و یونانزده خود می کردند و این فکر از نیچه تا هیدگر استمرار یافته بود، مشرق زمین در یونان زدگی و مدرنیته اصرار می ورزید.