عقلانیت؛ بحثی در مبانی جامعه شناسی توسعه

کتاب «عقلانیت: بحثی در مبانی جامعه شناسی توسعه» به دنبال شرح و تبیین این مدعاست که عقلانیت غربی که در نظام لیبرال ـ بورژوا و تمدن کنونی مغرب زمین، نهادینه شده، مبتنی بر برداشتی شتاب‏ زده از عقلانیت است که به شدت ناقص، ناتوان از تفسیر اصلی‏ ترین مقاطع زندگی و مهم‏ترین نیازهای آدمی و قابل یک محاکمه تمام عیار علمی است و باید به دنبال عقلانیتی بود که کلیه مزایای عقلانیت ابزاری و صوری را مد نظر بدارد اما بدان اکتفا نکرده و به حدودی بس جامع‏ تر و شامل ‏تر بیندیشد؛ زیرا وقتی پروژه زندگی و انسان را با تأملی جدی‏تر و دقیق‏تر بنگریم، مفهوم عقلانیت، به همان نسبت دقیق‏تر شده، بلکه پاک عوض می‏شود و چه بسا رفتاری که در دستگاه هزینه ـ فایده، در یک انسان‏ شناسی غیرالهی، عقلانی تلقی می‏شود، در دستگاه هزینه ـ فایده جامع‏تر، که اسلام‏ شناسی اسلامی، مدعی آن است، غیر مقرون به صرفه و کاملاً غیرعقلانی از آب درآید و به عکس.

نگارنده در کتاب مفهوم «عقلانیت» و «کنش منطقی» در رفتار اجتماعی ـ اقتصادی (یکی از اصول توسعه سرمایه‏ داری) را بررسی و بیشتر به آرای «ویلفردو پاره‏تو» و «ماکس وبر» اشاره نموده، در اصل قصد دارد مفهوم «عقلانیت» را در مبانی جامعه‏ شناسی توسعه بررسی کند.

رحیم پور برای عقلانیت سه جنبه معرفتی، اخلاقی و ابزاری قائل است. به زعم وی و بر اساس بررسی نظریات «پاره‏تو» و «وبر» در عقلانیت غربی تنها به عقلانیت ابزاری اکتفا شده است.

بخش دوم کتاب «عقلانیت اسلامی» نام دارد. در این باب از کتاب تصریح شده است که عقلانیت اسلامی از انسان و حیات می‏ پرسد و وقتی سنگ بنای عقلانیت را گذارد و مختصات و اهداف مبانی آن را معلوم کرد به تنظیم اخلاقیات (در راستای عقاید و فرهنگ) می‏ نشیند و عاقبت به روش‏ها و ابزار تأمین اهداف مادی و معنوی بشریت می‏ پردازد.