علم دینی؛ دیدگاه ها و ملاحظات (گزارش، تبیین و سنجش دیدگاه های متفکران ایرانی در باب چیستی، امکان و ضرورت علم دینی)

مجموعه مقالات

“علم دینی؛ دیدگاهها و ملاحظات” مجموعه مقالات اساتید حوزه و دانشگاه به همراه نقد و تحلیل دیدگاه های آنها است. یکی از مباحث مهم و بحث برانگیز مطرح در روابط بین علم و دین، بحث مدلهای تبیین علم دینی است که اظهارات و نظریات متکثری را از سوی صاحبنظران مسلمان به دنبال داشته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و ایجاد انقلاب فرهنگی، اسلامی شدن مراکز آموزش عالی از اصلی ترین اهداف انقلاب فرهنگی شد و در این راستا ستاد و شورای عالی انقلاب فرهنگی اقدامات بسیاری انجام دادند.

وجود چنین جریانی به طور طبیعی جریانهای فکری موافق و مخالفی را در راستای اندیشه علم دینی و ضرورت، امکان و چگونگی تحقق آن به دنبال داشت که “علم دینی؛ دیدگاه ها و ملاحظات” برخی از مهمترین این دیدگاهها را به علاقمندان مباحث علمی و نظری عرضه می دارد.

این کتاب پس از مقدمه حاوی 8 مقاله مجزاست: «جهان بینی اسلامی و علم جدید» از دکتر سید حسین نصر با ترجمه ضیاء تاج الدین،« نظریه علم دینی بر پایه سنجش معادلات علم و دین» از حجت الاسلام علی عابدی شاهرودی، « بازخوانی دیدگاه دکتر مهدی گلشنی در زمینه علم دینی» ، « مدل تاسیسی علم دینی در دیدگاه دکتر خسروباقری»، « تعلیقات و تقویم دینی علوم» از دکتر سعید زیباکلام، «علم دینی ابزار تحقق اسلام در عمل اجتماعی» که گفتگویی است با حجت الاسلام سید مهدی میرباقری، « پیشفرضهای بازسازی اسلامی علوم انسانی» از مصطفی ملکیان و «اسلام و علوم اجتماعی؛ نقدی بر دینی کردن علم» از دکتر عبدالکریم سروش.

بر اساس آنچه در مقدمه این کتاب آمده نمایی کلی از دیدگاههای مطرح شده در این مجموعه را می توان چنین خلاصه کرد : برخی، از جمله آقایان ملکیان و سروش علم دینی را نه ممکن می دانند و نه ضروری و بر این عقیده اند که مفهوم علم دینی منطقا پارادوکسیکال است. در مقابل آنان دیدگاه های دیگر علم دینی را امری ضروری، ممکن و حتی برخی تحقق یافته می دانند.

در میان قائلان به امکان و ضرورت علم دینی، عده ای بر این عقیده اند که تمامی مفاهیم، روشها، روش شناسیها و حتی قواعد منطق و ریاضیات می توانند دینی یا غیردینی باشند و دانشمندان مسلمان باید به دینی کردن تمامی ساحتهای معرفتی توجه کنند. در تلقی دیگر، مانند دیدگاه آقای گلشنی، داشتن رویکردی خداباورانه، جهت تفسیر دستاوردهای علمی برای دینی نامیدن علم کافی قلمداد شده است.

از زاویه ای دیگر، آقای نصر بر آن است که علومی که مسلمانان در دوران تمدن اسلامی تولید کردند علوم دینی و قدسی بوده اند. حال آنکه آقای میرباقری معتقد است که علوم در هیچ مقطعی از زمان دینی نبوده اند.

در نگاهی دیگر، آقای زیباکلام تنها به دنبال اثبات امکان علم دینی است و برخی دیگر، از جمله آقای باقری راههای دخالت باورهای دینی در ساختن علوم را نشان داده و کوشیده اند تا به علم دینی دست یابند.

از جهت دیگر و در برخی دیدگاهها، از جمله آقای ملکیان و سروش در پاسخ به سئوال امکان علم دینی بحث از تعریف علم و دین آغاز شده و مطابق این تعاریف درباره ضرورت و امکان علم دینی موضع گیری شده است. در مقابل برخی دیگر، نظیر آقایان زیباکلام و گلشنی با اشاره به تاریخ علم و نظریات علمی از امکان علم دینی بحث کرده اند.

“علم دینی؛ دیدگاهها و ملاحظات” با ارائه فهرست منابع پایان می یابد.