چهل, یکی از اعداد مقدّس و متبرّک در فرهنگ اسلامی به شمار می رود. مطابق نصوص قرآنی و روایی بسیار, برخی وقایع, با عدد چهل, ارتباط مستقیم و تنگاتنگ دارند. پیامبر اکرم در چهل سالگی به رسالت مبعوث شد و میقات موسی(ع) با خدای خود, چهل شب به طول انجامید و بنی اسرائیل ـ به سبب نافرمانی خداوند متعال ـ چهل سال در «تَیه», سرگردان ماندند. یونس(ع), چهل روز در شکم ماهی ماند و آدم(ع) به هنگام هبوط, چهل سال از فراق بهشت گریست تا خداوند, توبه اش را پذیرفت و یا در حدیث است که هرکس چهل روز برای خدا کارهایش را با اخلاص انجام دهد, چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری خواهد شد.[1]
در احادیث شیعه و سنّی, ارزش فراوان برای عدد چهل, بیان شده است که اینک درصدد بیان آنها نیستیم. از جمله این احادیث, حدیث مستفیض و مشهور «من حفظ من أمّتی أربعین حدیثاً ینتفعون بها بعثه اللّه یوم القیامة فقیهاً عالماً»[2] است. بر مبنای این حدیث شریف, عالمان و محدّثان شیعه و سنّی در طول اعصار و قرون, فراوان, به نگارش اربعینیات پرداخته اند که ثمره آن, دهها کتاب «چهل حدیث» در زمینه های گوناگون اخلاقی, فقهی, فضائل و مناقب امیرالمؤمنین و دیگر موضوعات است.
از معروف ترین اربعین های حدیث در میان اهل سنّت, اربعین های نواوی, سُلّمی, جامی و قشیری است, و اربعین های شیخ بهایی, قاضی سعید قمی, شیخ منتجب الدین رازی, علامه مجلسی و شهید اوّل, در بین کتابهای حدیثی امامیه, از شهرت بسزایی برخوردار است.
شرح چهل حدیث حضرت امام خمینی(ره) نیز مجموعه ای دل انگیز و گرانسنگ و آکنده از فواید گوناگون تفسیری, حدیثی, فلسفی, اخلاقی, اعتقادی و عرفانی است که امام(ره) در 38 سالگی (محرّم الحرام1358ق) به رشته تحریر درآورده است. مؤلف بزرگوار, پس از آن که مطالب آن را در مدرسه فیضیه و مدرسه ملاصادق قم (پس از آنکه مأموران شهربانی رضاخان از ادامه تدریس آن در فیضیه جلوگیری کردند) برای دهها نفر از شاگردان فرزانه خود و بازاریان متدیّن القا فرمود, دست به نگارش آن زد.
این کتاب, در یورش مأموران ساواک شاه به منزل امام خمینی (در 1383ق) به یغما رفت و سالیان بسیار از آن خبری نبود, تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی, نسخه ای از آن که متعلّق به مرحوم آیة اللّه آخوند ملاعلی معصومی همدانی (م1398ق) بود, به دست آمد و بارها به چاپ رسید.
سی و سه حدیث از روایات این کتاب, مربوط به اخلاق اسلامی (مُهلکات و مُنجیات) و هفت حدیث آخر در باب اعتقادات و کلام است. روش معظّم له در توضیح احادیث, چنان است که ابتدا متن حدیث را با سند کامل نقل کرده, معنا می نماید و پس از آن, کلمات اصلی حدیث ـ و گاه غالب تعبیرات و کلمات آن را ـ شرح می کند و با استفاده از کتابهای معتبر لغت (مانند «الصحاح» جوهری, «قاموس» فیروزآبادی و «المصباح المنیر» فیوّمی) و در برخی موارد, به ذکر نکته های نحوی حدیث می پردازد و در معنای آن, نکاتی را که در تفسیر روایتْ مؤثّر است, یادآوری می نماید و سپس به شرح متن, روی می آورد و در چند «فصل» و گاه «مقام», «تنبیه» و «تتّمه», شرح حدیث را تمام می کند.
