اصول فلسفه رئالیسم

این اثر که به کوشش سیدهادی خسروشاهی تهیه شده، حاصل بحث های فلسفی علامه طباطبائی است که مجموع آن به 14 مقاله رسیده که نخست بین فضلاء و استادان دست به دست می گشت و سپس همگی مباحث آن توسط شهید آیت الله مرتضی مطهری با شرح و توضیح لازم، منتشر شد.

نخستین مقاله کتاب، به موضوع «فلسفه چیست و چه مفهومی دارد؟» اشاره و درباره آن مباحثی را مطرح می کند و در مقاله دوم، ضمن بیان فرق میان «فلسفه» و «سفسطه»، دلایل عمده ایدئالیست ها نقد و بررسی می شود.

مقاله سوم به ارزیابی مساله «علم» و تقسیم بندی آن به علم حصولی و حضوری می پردازد و مقاله چهارم، بحث «علم و معلوم» و ارزش معلومات را مطرح می کند. در این مقاله اصالت بینش فلسفه رئالیستی با دلایل منطقی به اثبات می رسد.

مقاله پنجم این کتاب، «پیدایش کثرت در ادراکات» نتایج پربار و ارزنده ای را در زمینه بحث های فلسفی و روانشناسی درباره «حس و عقل» بیان می کند.

مقاله ششم با عنوان «ادراکات اعتباری»، بحث تازه فلسفی را مطرح و چگونگی تفکیک ادراکات اعتباری و حقیقی را از یکدیگر، روشن می کند.

در مقاله هفتم، «وجود» مورد ارزیابی قرار می گیرد. مسئله «وجود» به علت پیوند عمیقی که با سایر مباحث فلسفی دارد، از اساسی ترین مسائل فلسفه به حساب می آید. دو مساله مهم «موجود معدوم نمی شود» و «عدم نسبی است»، برای نخستین بار در این مقاله مورد پژوهش قرار گرفته است.

در مقاله هشتم که مسائل «ضرورت و امکان» را تجزیه و تحلیل می کند، بیشتر به مساله وجوب و قطعیتی که در جهان حکمفرماست، توجه می شود. در آخر همین مقاله، «جبر و اختیار» و «استعداد تکلیف و مسوولیت انسان در قبال نظام حتمی جهان هستی» تحقیق و بررسی می شود.

در مقاله نهم، قدیمی ترین مساله فلسفه با عنوان «قانون علیت» مورد موشکافی قرار می گیرد و حقایق تازه ای آشکار می شود و سپس «علت غائی» و این که شانس، بخت و اتفاق هیچ گونه مفهومی نمی تواند داشته باشد، روشن می شود.

در مقاله دهم، مسئله «قوه و فعل» که از دقیق ترین مسائل فلسفی جهان ماست، با بینش ویژه ای ارزیابی می شود.

مولف در مقاله یازدهم، موضوع «قدوم و حدوث» را پیش کشیده است و دو نکته اساسی «جهان طبیعت حادث علّی است» و «جهان طبیعت حادث زمانی است» را به اثبات می رساند که از نظر فلسفی اهمیت بسیاری دارد.

در مقاله دوازدهم، موضوع «وحدت و کثرت» و پیوند آن با فلسفه و انقسامات و احکام وحدت و کثرت و مساله «تقابل» که چهار قسم است، بررسی می شود.

در مقاله سیزدهم «مهیّت، جوهر، عرض» مطرح شده و درباره نظریات و آزمایش های علمی جدید بحث شده است.

مقاله چهاردهم ، آخرین بخش از کتاب است که درباره «خدای جهان و جهان» بحث می کند. در همین مقاله، بحث کوتاهی درباره «قضا و قدر» و اشاره ای نیز به «پایان جهان» می شود و بدین ترتیب مباحث کتاب پایان می پذیرد.