امام رضا (علیه السلام) و ایران

انقلاب عباسیان علیه امویان و حاکمیت آنان بر جهان اسلام، یکی از مهم‏ترین حوادث تاریخ جهان اسلام به شمارمی‏رود. حاکمیتی که بیش از پنج قرن به طول انجامید. عباسیان هنگامی که بنی امیه را ساقط کردند و به خلافت ‏رسیدند، مخالفان خود از جمله علویان و پیشوایان عدالت خواه شیعه و حتی گروههایی از هواداران و خویشان خودمانند ابوسلمه خلال، ابومسلم، عبدالله بن علی و عیسی بن موسی را از سر راه خود برداشتند. آنان در واقع برای‏ برجای ماندن حکومت خود، از قتل و آزار دیگران هیچ گونه پروایی نداشتند.
در روزگار حاکمیت بنی عباس – به ویژه تا پایان خلافت مأمون – نفوذ عناصر ایرانی در امور اداری و تسلط بر آن، کاملاآشکار بود. کسانی چون ابوسلمه خلال و ابو مسلم در عهد سفاح، خاندان برامکه در دوره هارون، و خاندان سهل و طاهر در عصر مأمون. همکاری مؤثر ایرانیان برای به پیروزی رساندن انقلاب عباسیان از یک سو، و نیاز آنان به دبیران‏ کارآزموده برای اداره سرزمین‏های وسیع خلافت از سویی دیگر، عباسیان را واداشت تا در این امر از ایرانیان – که‏سوابق درخشانی در امور اداره داشتند – استفاده کنند. از همین روی، آنان بسیاری از مناصب و سمتهای اداری و کشوری را به اینان سپردند و از سویی به شیوه ساسانیان، سازمان اداری و کشوری و آداب و رسوم و تشریفات درباری‏خود را نیز به وجود آوردند.
در این باره تدبر در چگونگی اداره ولایات ایران در آستانه ورود امام رضا (ع) به مرو و تأثیرات بسیار آن در تبیین‏ جایگاه حکومت در ایران، و همچنین شیوه‏ هایی که حاکمان برای اداره سرزمینشان به کار می‏ بستند و دیوان هایی که دراین باره به آنان کمک می‏کردند، از اهمیت بسیاری برخوردار است که در فصل اول کتاب به آن اشاره خواهد شد.
سیاست عباسیان در اثر گذشت زمان تغییر یافت و در جهت مخالفت با علویان سیاستی تندروانه شد. آن سان که حتی‏می‏توان گفت آنان از امویان بدتر نیز عمل کردند. بدین سبب، خراسانیان و متمایلان به علویان دریافتند که چه اشتباه ‏بزرگی کرده‏ اند، از این رو درصدد مخالفت با خلافت بنی عباس برآمدند و به تدریج قیامهایی نیز برپا کردند. این قیامها از زمان منصور، دومین خلیفه عباسی، آغاز گردید و با توجه به سخت گیریهای وی نسبت به علویان روز به روز بر شمار انقلابیان افزوده شد. گفتنی است در زمان مأمون در مناطق گوناگونی از قلمرو مملکت اسلامی قیامها و انقلاب هایی برضد وی انجام گرفت که در پیشاپیش این قیامها، مبارزان اصیلی از اولاد علی (ع) و فرزندان فاطمه (ع) قرار داشتند.
فزونی قیامهای علویان در نقاط مختلف مملکت اسلامی سبب شد که مأمون، سیاستی جدید را به کار بندد تا از یک‏سو جلوی این انقلاب‏ها را بگیرد، و از دوم سو به خلافتش نیز مشروعیت بخشد، و آن دعوت از حضرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو بود. امام رضا (ع) برخلاف میل خود مجبور شد به دعوت مأمون پاسخ مثبت دهد. بنابراین ایشان‏ از مسیرهایی که شیعیان علی (ع) در آنجا نبودند یا کمتر بودند، به مرو منتقل شد. این در حالی بود که حضرت پس از مدتی مجبور به پذیرش ولایتعهدی مأمون نیز شد. امام در واقع با شروطی خاص آن را پذیرفتند و همین شروط مانع ازآن بود که مأمون کارهای خود را به نام امام انجام دهد.
حضور امام رضا (ع) در ایران موجب پیوند بیشتر ایرانیان با خاندان پیامبر گردید و از سویی حلقه‏ های علمی آن‏حضرت نیز موجب گسترش فعالیتهای شیعه در خراسان شد و خراسانیان بیش از پیش دراظهار محبت به این خاندان‏ کوشیدند.
به هر روی، پیچیدگی حوادث این دوره نگارنده را واداشت تا کتابی با عنوان (امام رضا (ع) و ایران) بنگارد تا بدین‏ طریق بخش اندکی از تاریخ ایران اسلامی را باز نماید. روش تحقیق در این کتاب به شیوه کتابخانه‏ ای با تکیه بر منابع‏ اصلی و درجه اول می‏باشد که برای فهم بهتر از منابع درجه دوم و مطالعات و تحقیقات جدید نیز استفاده شده است. همچنین ناگفته نماند که برای تحلیل و تبیین حوادث از روش تحلیلی کلی مربوط به کلیات حوادث، و تحلیل جزئی‏ مربوط به جزئیات حوادث سود برده شده است.